ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
«Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ»
ΣΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΣΠΗΛΙΟΥ.

  Ο Άγιος  Γεώργιος , ο Μεγαλομάρτυρας,  καταγόταν από την Καππαδοκία και ήταν παιδί πλούσιας και ευγενικής οικογένειας και γεννήθηκε πιθανόν το 275 μ.Χ. Υπηρέτησε ως αξιωματικός στις τάξεις του Ρωμαϊκού  στρατού όταν αυτοκράτορας ήταν ο Διοκλητιανός. Έφθασε στους υψηλότερους στρατιωτικούς βαθμούς και δέχτηκε πολλές τιμητικές διακρίσεις . Ήταν χριστιανός. Κατά το διωγμό του Διοκλητιανού ( 284-305μ.Χ.) ομολόγησε την πίστη του στο Χριστό, συνελήφθη  και υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια και τέλος τον αποκεφάλισαν. Το μαρτύριό του συνέβηκε στη Διόσπολη (Λύδδα) μικρή πόλη της Παλαιστίνης, που έγινε το κέντρο της τιμής προς το Μάρτυρα. Η φήμη του Αγίου Γεωργίου, που ανακηρύχτηκε από την εκκλησία μας Μεγαλομάρτυρας, διαδόθηκε γρήγορα σε όλη την Ανατολή. Η εκκλησιαστική υμνογραφία που αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο είναι πλουσιότατη. Τα θαύματα που του αποδόθηκαν και η πίστη ότι εμφανιζόταν συχνά ως ελευθερωτής αιχμαλώτων, υπερασπιστής φτωχών, ιατρός ασθενών, διαδόθηκαν ευρύτατα και συνέβαλαν στο να συνδεθεί η γιορτή του με πλήθος λαογραφικών εθίμων.  Η μνήμη του γιορτάζεται  από την εκκλησία μας στις 23 Απριλίου. Επειδή όμως η ακολουθία του Αγίου συνοδεύεται με αναστάσιμους ύμνους στην περίπτωση που η γιορτή του πέφτει  μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή τότε μετατίθεται  στην επόμενη  μέρα του Πάσχα. Η  κατάθεση δε των λειψάνων του στο ναό της Λύδδας γιορτάζεται, στις 3 Νοεμβρίου.
   Στην Ορθόδοξη εικονογραφία παριστάνεται πάντα νέος, αγένειος, με κανονικά και ωραία χαρακτηριστικά, με πλούσια και κοντά μαλλιά, και πάντα φορεί την πολυτελή στολή των μαρτύρων ή τη στρατιωτική. Κατά την αρχαιότερη σωζόμενη εικονογραφία παριστάνεται «κατ’ ενώπιον» με στολή μάρτυρα και να κρατεί με το αριστερό του χέρι σταυρό. Στη μεσοβυζαντινή εικονογραφία παριστάνεται να είναι ενδεδυμένος στρατιωτική στολή, να κρατεί στο δεξιό του χέρι δόρυ και με το αριστερό ασπίδα έτοιμος να φονεύσει το θηρίο που απειλούσε  τη ζωή της θυγατέρας του βασιλιά Σέλβιου. Σε άλλη δε παράσταση της ίδιας εικονογραφικής περιόδου, παριστάνεται έφιππος  με νεαρό να κάθεται στο άλογό του ακριβώς πίσω από αυτόν, προκειμένου ο Άγιος να τον παραδώσει στους γονείς του, αφού προηγουμένως τον  ελευθέρωσε από τους Σαρακηνούς. Στη μεταβυζαντινή τέλος περίοδο ,ο Άγιος παριστάνεται να κρατεί στα χέρια του την αποκομμένη κεφαλή του και να την προσφέρει στο Χριστό.

   Ο Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος ανήκει στους δημοφιλέστερους Αγίους του Χριστιανικού κόσμου. Στον τόπο μας δεν υπάρχει χωριό που να μην έχει εκκλησία στο όνομα του και θεωρείται ο προστάτης  Άγιος των ποιμένων. Η ημέρα της γιορτής του, στις 23 Απριλίου, αποτελεί για τον αγροτικό  και κυρίως για τον ποιμενικό  πληθυσμό, το ορόσημο μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού για την αρχή του θερινού εξαμήνου, που αφορούσε στην πρόσληψη των χρονικών συμβάσεων εργασίας των βοσκών. Η ημέρα δε της γιορτής του, στις 3 Νοεμβρίου, είναι γνωστή ως του Αγίου Γεωργίου «του Σποριάρη» ή του « Μεθυστή», επειδή σε πολλές περιοχές γίνεται τότε η έναρξη της σποράς ή το άνοιγμα και η δοκιμή των κρασιών της νέας εσοδείας.
   Στο Τοπικό Διαμέρισμα Σπηλίου η εκκλησία του αγίου  Γεωργίου βρίσκεται στην είσοδο του χωριού και τη συναντάμε αριστερά, όπως ερχόμαστε από το Ρέθυμνο. Είναι  χτισμένη σε μικρό βραχώδες ύψωμα, με διαστάσεις 4,30Χ 2,30 μέτρα και καταλαμβάνει τμήμα της αυλής των Σχολείων, Νηπιαγωγείου-Γυμνασίου και Λυκείου Σπηλίου. Είναι ένα μικρό γραφικό και πολύ όμορφο εκκλησάκι, τύπου Βασιλικής, με σπάνιες τοιχογραφίες τις οποίες δυστυχώς  έφθειραν τα άλατα από τις υγρασίες και ο χρόνος,  με αποτέλεσμα να μη διαβάζονται  σήμερα ικανοποιητικά. Το πότε κατασκευάστηκε και το πότε αγιογραφήθηκε μας είναι άγνωστο, γιατί η κτητορική του επιγραφή έχει καταστραφεί ολοκληρωτικά, πιθανολογούμε όμως τον ΙΔ΄ αιώνα και η αγιογράφησή του έγινε από τοπικούς αγιογράφους.

Ο χώρος γύρω του αποτελούσε στο παρελθόν το Νεκροταφείο του χωριού.  Το 1964 ο μακαριστός  Ισίδωρος Ρουσοχατζάκης, τότε Μητροπολίτης Λάμπης και Σφακίων το απομάκρυνε, προκειμένου στο χώρο του να εγερθεί το κτίριο του εξαταξίου Γυμνάσιο Σπηλίου. Σήμερα τα κτίριά του χρησιμοποιούνται από το Γενικό Λύκειο Σπηλίου.

Αργότερα, στον ίδιο χώρο  κατασκευάστηκε το Γυμνάσιο Σπηλίου και πρόσφατα το Νηπιαγωγείο Σπηλίου.

Οι μαθητές των παραπάνω Σχολείων έχουν τον αύλειο χώρο  κοινό και τον χρησιμοποιούν σε όλα τους τα διαλείμματα, όπως και στις όποιες αθλητικές τους εκδηλώσεις. Οι ώρες αυτές είναι δύσκολες για το εκκλησάκι και για τον Άγιο, που είναι αναγκασμένος να ακούει τη φρασεολογία της σύγχρονης εποχής, όπως και τα οποιαδήποτε κοσμητικά επίθετα που δεν είναι καθόλου κολακευτικά. Όμως  πιστεύουμε, ότι επειδή είναι νέος και αγένειος και επειδή είναι και Άγιος, δε θα μας καταλογίσει αμαρτίες και θα μας κρίνει με τη νεανική σχετική του επιείκεια.

  

                                                                  

Στην κόγχη του Ιερού Βήματος και από αριστερά όπως βλέπουμε , εικονίζονται δύο από τους Τέσσερις Ιεράρχες που είναι ο Άγιος Νικόλαος και ο Μέγας Βασίλειος. Φορούν και οι δύο τη λειτουργική τους αμφίεση και είναι εστραμμένοι προς το κέντρο της κόγχης του Ιερού, όπου τελείται το μυστήριο του « μελισμού» με σκυμμένο τον αυχένα, με δέος και κατάνυξη. Στη δεξιά πλευρά όπως βλέπομε οι τοιχογραφίες έχουν καταστραφεί ολοσχερώς και πιθανολογούμε ότι οι άλλοι δύο Ιεράρχες θα είναι ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Γρηγόριος  ο Θεολόγος.

                                                               

Πάνω από τους Ιεράρχες εικονίζεται  ο Παντοκράτορας, ο εξουσιαστής των πάντων, ο Παντοδύναμος. Η Βυζαντινή αγιογραφία τοποθετεί εκεί το Χριστό και προσδίδει σε Αυτόν όχι την ήρεμη και γλυκιά μορφή, αλλά την αυστηρή και μεγαλόπρεπη, όπως ταιριάζει στον Κύριο του Σύμπαντος. Φέρεται να κρατεί με το αριστερό χέρι το Ευαγγέλιο και με το δεξιό να ευλογεί.

                                                                  

Η παράσταση του Αγίου Μανδηλίου είναι η αχειροποίητος εικόνα του Χριστού και εικονίζεται πάντα πάνω από την κόγχη του Ιερού Βήματος ή πάνω στο Τέμπλο της Ωραίας Πύλης. Φαίνεται καθαρά ότι ο αγιογράφος ακολούθησε πιστά τη Βυζαντινή παράδοση και δεν επηρεάστηκε από τους Ενετούς κατακτητές της Δυτικής τεχνοτροπίας, γιατί γνώριζε την αδυναμία  που είχαν οι Βυζαντινοί  για την παράσταση του Αγίου Μανδηλίου.   

                                                                 

Η θέση της παράστασης της Ανάληψης όταν εικονίζεται σε τοιχογραφία βρίσκεται πάντα στο ανατολικό τμήμα του Ιερού Βήματος. Στην παράσταση αυτή ο Χριστός εικονίζεται στο μέσο σφαιρικής δόξας που φαίνεται να φέρεται από δύο ιπταμένους αγγέλους και κρατεί με το αριστερό χέρι κλειστό ειλητάριο και με το δεξιό χέρι ευλογεί.

                                                                 

 Δίπλα ακριβώς εικονίζονται οι Απόστολοι χωρισμένοι σε δύο ημιχόρια  με τη Θεοτόκο, ανάμεσα σε δύο αγγέλους, και να παρακολουθούν φοβισμένοι τον «Αναλαμβανόμενον».

                                                                  

 Κατά τη Βυζαντινή αγιογραφική παράδοση  σε τοπίο βραχώδες σχήματος ισόπλευρου τριγώνου ανοίγεται σπήλαιο μέσα στο οποίο ιστορείται η φάτνη των αλόγων , όπου βρίσκεται σπαργανωμένο το Θείο Βρέφος. Πάνω ακριβώς από την κορυφή του Σπηλαίου, εικονίζεται ο ουρανός απ’ όπου προβάλλει το Αστέρι που οδήγησε τους Μάγους και το Φώς του κατέρχεται στο Θείο Βρέφος. Στην επάνω αριστερή γωνία του τριγώνου βρίσκονται οι άγγελοι να υμνολογούν. Οι Μάγοι βρίσκονται λίγο πιο κάτω να κρατούν σε κιβώτια τα δώρα τους. Ο Ιωσήφ κάθεται σε μια γωνία στο κατώτερο τμήμα σκεπτικός. Το Θείο Βρέφος βρίσκεται σπαργανωμένο εντός κιβωτίου σχήματος Φάτνης. Το λουτρό του νεογέννητου βρίσκεται στην απέναντι γωνία που κάθεται ο Ιωσήφ. Η Θεοτόκος τέλος καθισμένη εκφράζει την άποψη ότι το σώμα της δεν εξαντλήθηκε όπως σημειώνουν οι Πατέρες και οι Υμνωδοί της εκκλησίας μας « επί τω ξένω σου τόκω τας ωδίνας φυγούσα υπερφυώς».

                                                                  

 Στην παράσταση  αυτή της Υπαπαντής το Θείο Βρέφος παραδίδεται από τη Θεοτόκο στην αγκαλιά του δίκαιου Συμεών που βρίσκεται κάτω από κιβώριο που περικλείεται από θωράκια και έχει την έννοια του Ιερού, όπου έλαβε χώρα το γεγονός. Πίσω του εικονίζεται η προφήτισσα Άννα και πίσω από τη Θεοτόκο ο μνήστορας Ιωσήφ.

                                                                  

Στην παράσταση αυτή της έγερσης του Λαζάρου έχομε αριστερά το Χριστό να τον ακολουθούν οι Απόστολοι, στα πόδια του Χριστού να βρίσκονται «γονυπετείς» η Μάρθα και η Μαρία και δύο άντρες να σηκώνουν την πλάκα του Τάφου, το δε Λάζαρο να παρίσταται « δεδεμένο  κειρίαις».

                                                                  

Στην παράσταση της Βαϊοφόρου ο Χριστός εικονίζεται καθισμένος σε λευκό όνο, σύμφωνα με την Ανατολική συνήθεια. Με το αριστερό Του χέρι κρατεί ειλητό και με το δεξιό ευλογεί. Πίσω Του ακολουθούν οι Απόστολοι.

                                                                 

 Στην παράσταση της Δέησης ο Χριστός βρίσκεται καθισμένος σε μεγαλοπρεπή Θρόνο. Με το δεξιό Του χέρι ευλογεί και με το αριστερό Του  κρατεί ανοικτό Ευαγγέλιο. Δεξιά Του βρίσκεται η Θεοτόκος και αριστερά Του ο Ιωάννης ο Πρόδρομος , δίπλα στον καθένα οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ.

  

    Σύμφωνα πάντα με τη Βυζαντινή αγιογραφία σε πολλούς ναούς που είναι αφιερωμένοι στο όνομα του Αγίου Γεωργίου, οι αγιογράφοι χρησιμοποιούσαν πολλές παραστάσεις από τη ζωή, τα θαύματα ή το μαρτύριο του Αγίου όπως συμβαίνει και εδώ και κατά μήκος των δύο πλευρών του ναού, της Βόρειας και της Δυτικής, περίπου στο μέσον της κάθε μιας.    

                                                                   

Ο Βασιλιάς διέταξε να του παρουσιάσουν τον Άγιο, για να τον ανακρίνει προκειμένου να τον πείσει να αλλάξει στάση και να αρνηθεί το Θεό του. Όμως ο Άγιος έμεινε ακλόνητος στην πίστη του μιλώντας μάλιστα ενώπιον του Βασιλέως, για τους ουράνιους θησαυρούς, ματαιώνοντας έτσι τις όποιες του προσδοκίες.

                                                                 

 Ένα από τα φοβερά βασανιστήρια που χρησιμοποίησαν για τον Άγιο ήταν και ο περιστρεφόμενος τροχός. Όταν ο Διοκλητιανός είδε ότι δε μπορούσε να αλλάξει την πίστη του Αγίου, παρά τις υποσχέσεις που του έδιδε, διέταξε τους δήμιους να τον δέσουν σε περιστρεφόμενο τροχό όπου γύρω του υπήρχαν κοφτερά σίδερα, που έμοιαζαν σαν μαχαίρια. Μόλις ο τροχός κινήθηκε τα κοφτερά μαχαίρια άρχισαν να κόβουν το σώμα του Αγίου. Όμως άγγελος Κυρίου προστάτεψε τον Άγιο ελευθερώνοντάς τον από τον τροχό και θεραπεύοντας  το καταπληγωμένο σώμα του. 

 

 

Απολυτίκιο του Αγίου:

   Ως των αιχμαλώτων ελευθερωτής και των πτωχών υπερασπιστής, ασθενούντων ιατρός, βασιλέων υπέρμαχος, τροπαιοφόρε Μεγαλομάρτυς Γεώργιε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών.

Ακούστε το απολυτίκιο του Αγίου:

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ:

1). Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια.
2). Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς.
3). Βίοι Αγίων « Ο Απόστολος Βαρνάβας».
4). Πελαντάκη Θεοδώρου, Βυζαντινοί Ναοί της Επαρχίας Αγ. Βασιλείου, Ρέθυμνο 1973.
5). Απολυτίκια Αγίων, Byzmusic,gr, π.Νικόδημος Καβαρνός.

 
Την παρούσα εργασία την αφιερώνω στους παρακάτω:

1. Στους εφημερίους της Ενορίας Σπηλίου με την ευχή να διπλασιάσουν και να τριπλασιάσουν τα χρόνια  Ιεροσύνης που έχουν, για να συνεχίσουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην Τοπική Εκκλησία και στον Άγιο.
2. Στους Συλλόγους των Εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Ρεθύμνου που υπηρέτησαν κατά καιρούς στα Σχολεία του Τοπικού Διαμερίσματος Σπηλίου, με την ευχή να γνωρίζουν οι οικογένειές τους πλούσια την παρουσία του Αγίου.
3. Στους Ενορίτες του Τοπικού Διαμερίσματος Σπηλίου που έχουν την τιμή να φέρουν βαπτιστικά το όνομα του Αγίου να είναι ευλογημένοι και να τους προστατεύει πάντα ο Άγιος.
4. Στη νεογέννητη  εγγονή  μου με την ευχή να προστατεύει αυτή και τους γονείς της η παρουσία του Αγίου.

                                                        Σπήλι,   Απρίλιος   2009
                                             Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου
                                      Θεολόγος, Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου.