ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ
ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΙΑ « ΑΓΙΑΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ».

  Ο Μέγας Αντώνιος, ο ασκητής της Αιγύπτου και θεμελιωτής του μοναχικού βίου στην Ανατολή, γεννήθηκε γύρω στο 250μ.Χ. στην Κόμα της Μέμφιδας από εύπορη οικογένεια, που είχε ασπαστεί το χριστιανισμό. Μολονότι δεν έτυχε ιδιαίτερης μόρφωσης όμως πηγαίνοντας τακτικά στην εκκλησία μαζί με τους γονείς του και παρακολουθώντας με ευλάβεια τις ιερές ακολουθίες, κατάφερε να γνωρίζει από στήθους όλες τις τελετές που λάμβαναν χώρα στην Εκκλησία. Από μικρός δεν είχε απαιτήσεις όπως συνήθιζαν  οι νέοι της εποχής του, ούτε ενδιαφέρθηκε ποτέ για πλούσια εδέσματα και για πολυτελή βίο. Εξαιτίας της ολιγάρκειάς του ήταν ευχαριστημένος με αυτά που βρίσκονταν στο σπίτι του. Όταν σε ηλικία 20 χρόνων έχασε τους γονείς του, τότε μοίρασε όλη του την περιουσία στους φτωχούς και αποσύρθηκε σε σπήλαιο της ερήμου, όπου έζησε ασκητική ζωή για 25 συναπτά χρόνια. Η φήμη του για την αυστηρότητα της άσκησης διαδόθηκε γρήγορα στις τοπικές εκκλησίες και πολλοί ασκητές έφθασαν στην ίδια περιοχή, για  να ασκητεύουν μαζί του. Πέρα όμως από την άσκηση παρακολουθούσε με αγωνία και τα προβλήματα της Εκκλησίας και ιδιαίτερα της Εκκλησίας της Αιγύπτου. Όταν  το 311, ξέσπασε  ο διωγμός του Μαξιμίνου στην Αίγυπτο, εγκατέλειψε την έρημο και κατέβηκε στην Αλεξάνδρεια για να ενισχύσει τους διωκόμενους χριστιανούς. Το ίδιο συνέβη και αργότερα, όταν η Εκκλησία δοκιμάστηκε από την αίρεση του Αρειανισμού στην Αλεξάνδρεια  και μολονότι η ηλικία του ήταν πάνω από 90 χρόνων, αγωνίστηκε με θέρμη στο πλευρό του εμπερίστατου αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας Μεγάλου Αθανασίου, αλλά και των Ορθοδόξων Χριστιανών. Πέθανε σε ηλικία 105 χρόνων γύρω στο 355, με απόλυτη σωματική και πνευματική υγεία. Η μνήμη του γιορτάζεται από την Εκκλησία μας στις 17 Ιανουαρίου.

 

Στη βυζαντινή αγιογραφία και στις παραστάσεις της χριστιανικής τέχνης, κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις. Οι παραστάσεις του Αγίου ήταν και είναι συνηθισμένες και αγαπητές στα ασκητήρια και στις μοναχικές αδελφότητες της Αιγύπτου και της Συρίας, καθώς και στα μοναστήρια του τόπου μας. Κατά την παλαιοβυζαντινή περίοδο η παράσταση του Αγίου Αντωνίου χαρακτηρίζεται από τη ζωντανή έκφραση και το ρεαλιστικό χαρακτήρα της Ελληνικής τεχνοτροπίας της Αιγύπτου. Επίσης κατά τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο διασώζονται παραστάσεις του Αγίου με τέτοια χαρακτηριστικά, που δε γνωρίζουμε αν ήταν αυτά τα πραγματικά του Αγίου. Σχηματίζεται δηλαδή μια ειδική τυπολογία για κάθε Άγιο ή ασκητή, που του αποδίδονται ορισμένοι ατομικοί χαρακτήρες και είναι παρμένοι από το μοναχικό βίο που ζούσαν οι αγιογράφοι, είναι δηλαδή οι κατά συνθήκες προσωπογραφίες. ΄Ετσι σχηματίστηκε η εικονογραφική διάταξη, που ο Άγιος Αντώνιος εικονίζεται συνήθως στη θύρα της εισόδου από το νάρθηκα στον Κυρίως Ναό. Συχνά εικονίζεται πρώτος μεταξύ των άλλων ασκητών, ως « γέρων κοντοδιχαλογένης, έχων γυμνόν ολίγον τον πώγωνα και φορών σκεπάσματα» συνήθως από τα δέρματα των προβάτων.

   Τη γιορτή του Αγίου Αντωνίου ο Ελληνικός λαός την σέβεται εξαιρετικά, επειδή αναγνωρίζει την ασκητική του δύναμη και την προσωνυμία του « Μεγάλου» που του έδωσε η Εκκλησία. Κατά την ημέρα της γιορτής του Αγίου, οι νοικοκυρές δεν έκαναν καμιά εργασία, αλλά μόνο σκούπιζαν το σπίτι ( για το καλό ) και γύριζαν τα στρώματα του καναπέ, πιθανότατα, επειδή η εποχή ήταν μεταβατική από το δυνατό κρύο στην άνοιξη. Έδωσαν έτσι αφορμή να διατυπωθούν φράσεις με το όνομα του Αγίου Αντωνίου, όπως: « Είναι σωστός Αγιαντώνιος» που λέγεται συνήθως για τους πολύ αδύνατους και ισχνούς, ή  «έχει τ’ Αγιαντωνιού την υπομονή». Επίσης στο μετεωρολογικό τομέα λέγεται, « Κακή ροπή τ’ Αγιαντωνιού» που σημαίνει, το βαρύ χειμώνα ή τη θύελλα και την καταστροφή που συμβαίνουν συνήθως τον Ιανουάριο, γύρω από τη γιορτή Του. Τον ασκητή Άγιο Αντώνιο τον επικαλείται επίσης ο Ελληνικός λαός και στα ξόρκια του, δηλαδή προσπαθεί να αποτρέψει το κακό με προσευχές.

   Ο Ναός του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται στην Ενορία της Αγίας Πελαγίας και σε απόσταση περίπου 3.000 μέτρων  νοτιοδυτικά του χωριού. Φθάνει ο επισκέπτης λίγο δύσκολα σ’ αυτόν. Όμως, όταν ακολουθήσει νοτιοδυτική πορεία μέσα από το χωριό, ακολουθεί αγροτικό δρόμο στενό και δύσκολο ιδιαίτερα την περίοδο του χειμώνα που γίνεται δυσκολότερος, προκειμένου να φθάσει σ’ αυτόν. Στο μέσον περίπου της διαδρομής συναντάει δυο εκκλησίες, τη μια δεξιά του δρόμου και την άλλη αριστερά, που του δείχνουν τη σωστή πορεία. Συνεχίζει προκειμένου να καλύψει την υπόλοιπη απόσταση και βλέπει απέναντι του και σε κάποια απόσταση τον κεντρικό δρόμο που πηγαίνει προς Πλακιά. Μόλις φανεί η είσοδος στο Κουρταλιώτικο φαράγγι, συναντιέται με ένα διστράτι, όπου το δεξιό οδηγεί στον Άγιο Αντώνιο. Την περίοδο του χειμώνα καλό είναι να αφήσει το αυτοκίνητό του σ’ αυτό το σημείο και να συνεχίσει με τα πόδια, όπου σε απόσταση περίπου 150 μέτρων βρίσκεται ο Ναός. Είναι ένα γραφικό και όμορφο εκκλησάκι, τύπου Βασιλικής, με διαστάσεις 3,20 Χ 4,60 ,που κατά το ήμισυ του είναι σπήλαιο και ιδιαίτερα το βόρειο τμήμα του Ναού. Το πότε κατασκευάστηκε και το πότε αγιογραφήθηκε μας είναι άγνωστα γιατί δεν υπάρχουν κτητορικές επιγραφές, πιθανολογούμε όμως ότι αυτό συνέβη το ΙΔ΄ αιώνα και αγιογραφήθηκε από τοπικούς αγιογράφους της ευρύτερης περιοχής. Βέβαια τόσο ο χρόνος όσο και τα άλατα από τις υγρασίες, έχουν αφήσει έντονα τα σημάδια τους. Όλη η νότια πλευρά του Ναού που ήταν αγιογραφημένη,  έχει υποστεί σημαντικές φθορές. Οι ελάχιστες που έχουν διασωθεί στο Ιερό του Ναού , έχουν  βγάλει τα μάτια των Αγίων Προσώπων, πιθανότατα οι αλλόθρησκοι κατακτητές.    Η τοποθεσία δε που είναι χτισμένος ο Ναός λέγεται « Καστανές», όπου πρόκειται για παλαιό ερειπωμένο χωριό.

                                                                 

Στην κόγχη του Ιερού εικονίζεται ο Παντοκράτορας, ο εξουσιαστής των Πάντων, ο Παντοδύναμος. Η Βυζαντινή αγιογραφία τοποθετεί εκεί το Χριστό και προσδίδει σ’ Αυτόν, όχι την ήρεμη και γλυκιά Του μορφή, αλλά την αυστηρή και επιβλητική, όπως ταιριάζει στον Κύριο του Σύμπαντος.

                                                                 

Δίπλα από τον Παντοκράτορα και αριστερά όπως βλέπουμε έχουμε την παράσταση του Πρωτομάρτυρα και Διακόνου Στεφάνου. Είναι ο πρώτος που επιλέχτηκε   ως Διάκονος, αλλά και ο πρώτος που μαρτύρησε για την πίστη του, το 36 μ.Χ. Τη μνήμη του τη γιορτάζουμε στις 27 Δεκεμβρίου και την ανακομιδή των λειψάνων του στις 2 Αυγούστου. 

                                                                 

Δεξιά όπως βλέπουμε, έχουμε την παράσταση του Διακόνου Ρωμανού. Έζησε στην Αντιόχεια την εποχή του Διοκλητιανού. Η αιτία για το μαρτύριό του ήταν το γεγονός  ότι ενθάρρυνε τους Χριστιανούς στο μαρτύριο. Γι’ αυτό διέταξαν και του έκοψαν τη γλώσσα και  στη συνέχεια τον  φυλάκισαν, όπου του επέβαλαν το θάνατο « δια πνιγμού».Τη μνήμη του η Εκκλησία μας τη γιορτάζει στις 18 Νοεμβρίου.

                                                                 

Πάνω ακριβώς από την παράσταση του Παντοκράτορα, έχουμε την παράσταση του Αγίου Μανδηλίου που συνήθως δεν ακολουθείται τέτοια διάταξη. Παριστάνεται μόνο, όταν δεν υπάρχει η παράσταση του Παντοκράτορα γιατί είναι ακριβώς η ίδια παράσταση της μορφής του Χριστού. Διαφέρει μόνο στο ότι η παράσταση του Αγίου Μανδηλίου, η μορφή της κόμης του Χριστού πέφτει επάνω στους ώμους Του.

  

                                                                 

 Δίπλα ακριβώς από την παράσταση του Αγίου Μανδηλίου και αριστερά όπως βλέπουμε, έχουμε την παράσταση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ. Τον διακρίνουμε να κρατεί σκήπτρο με το αριστερό του χέρι και την κίνηση των ποδιών του την χαρακτηρίζει μια ορμητική κίνηση.

                                                                  

Δεξιά όπως βλέπουμε, έχουμε την παράσταση της Θεοτόκου. Η Θεοτόκος φορεί το « μαφόριον των εγγάμων» γιατί είναι η Νύμφη του Ουράνιου Νυμφίου. Εικονίζεται γονατιστή και με βαθιά ταπείνωση έχει τα άκρα των χεριών της πριν από το στήθος. Στρέφει το βλέμμα της αριστερότερα προς το θεατή για να εκφράσει το διαλογισμό της « ποταπός είη ο ασπασμός ούτος» δηλ. ποια σημασία έχει και ποιο σκοπό ο χαιρετισμός αυτός. Έτσι η παράσταση του Αρχαγγέλου και η παράσταση της Θεοτόκου, συνθέτουν την παράσταση του Ευαγγελισμού.

                                                                 

Παραπάνω διακρίνουμε την παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ. Στο κέντρο της παράστασης υπάρχει τετράγωνο τραπέζι που γύρω του κάθονται τρεις άγγελοι με φωτοστέφανο (έχουμε την Ορθόδοξη παράσταση της Αγίας Τριάδας). Ο Αβραάμ βρίσκεται ανάμεσα σε δύο αγγέλους να διακονεί την τράπεζα και η Σάρα δείχνει να είναι έτοιμη να τους προσφέρει φιλοξενία και να βρίσκεται δεξιά στην άκρη, όπως βλέπουμε στην παράσταση.

                                                                 

Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας , ο Οικουμενικός διδάσκαλος της εκκλησίας μας. Έγινε Πατριάρχης Αλεξανδρείας το έτος 412 και έμεινε στη θέση αυτή 32 ολόκληρα χρόνια. Εικονίζεται πάντα με κάλυμμα στην κεφαλή, το λεγόμενο σκουφάκι. ΄Ηταν ο εκπρόσωπος του Πάπα Ρώμης Κελεστίνου στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο που έγινε στην ΄Εφεσο, το έτος 431 και ήταν ο Πρόεδρος της Συνόδου. Έτσι κληρονόμησε και τα προνόμια της Παπικής Εξουσίας, όπως και αυτό το κάλυμμα της κεφαλής και το διατήρησε στη συνέχεια.
    Η εκκλησία μας τον τιμά ως Άγιο και τον συνεορτάζει στις 18 Ιανουαρίου με το Μέγα Αθανάσιο και ξεχωριστά στις 9 Ιουνίου.

                                                                  

Στην παράσταση της Ανάληψης που βρίσκεται στη νότια πλευρά του Ιερού Βήματος διακρίνουμε το Χριστό να κατέχει ξεχωριστή θέση στο κέντρο της παράστασης στο μέσο στρογγυλής δόξας. Με το αριστερό Του χέρι κρατεί κλειστό Ευαγγέλιο και με το δεξιό Του χέρι ευλογεί. Τον περιβάλλουν ιπτάμενοι άγγελοι που φαίνεται να φέρεται απ’ αυτούς. Πιο κάτω διακρίνονται οι Απόστολοι φοβισμένοι «εμβλέποντες εις τον Ουρανόν» τον Αναλαμβανόμενον.  Ανάμεσα στους Αποστόλους διακρίνουμε τη Θεοτόκο ανάμεσα σε δύο αγγέλους να υψώνει τα χέρια της σε στάση δέησης.

 

 

 

Απολυτίκιο του Αγίου Αντωνίου:

Τον ζηλωτήν Ηλίαν τοις τρόποις μιμούμενος, τω Βαπτιστή ευθείαις ταις τρίβοις επόμενος, Πάτερ Αντώνιε, της ερήμου γέγονας οικιστής, και την οικουμένην εστήριξας ευχαίς σου. Διό πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ,  σωθήναι τας ψυχάς ημών.

Ακούστε το απολυτίκιο του Αγίου:

ΠΗΓΕΣ:

1). Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια.
2). Θεοδώρου Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου, Ρέθυμνο 1972.
3). Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, Βυζαντινές τοιχογραφίες της Κρήτης, Αθήνα 1957.
4). Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος Λαρούς.
5). Απολυτίκια Αγίων,Byzmusic.gr, π.Νικόδημος Καβαρνός.

Την παρούσα εργασία την αφιερώνω:

1) Στον κάθε Αντώνιο και στην κάθε Αντωνία, να γνωρίζουν πλούσια τη Χάρη του Αγίου.
2) Στον αγαπητό μου οφθαλμίατρο κ. Αντώνη  Μπαγκάκη να του προστατεύει ο Άγιος την οικογένειά του και πάντα οι όποιες του χειρουργικές επεμβάσεις να γνωρίζουν επιτυχία.
3) Στην εγγονή μου Μαρκέλλα και στους γονείς της να προστατεύονται από τη Χάρη του Αγίου.

  Ευχαριστώ τέλος θερμά και όλους που με οποιοδήποτε τρόπο βοήθησαν σ’ αυτή την εργασία και ιδιαίτερα τον κ. Εμμανουήλ Κουμεντάκη για την πολύτιμη βοήθειά του.

                                                                                Σπήλι, Ιανουάριος 2010
                                                                     Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου.
                                                                Θεολόγος, Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου.