ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ  Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ,
ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΙΑ «ΚΙΣΣΟΣ».

   Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος γεννήθηκε στη Γαλιλαία, από πτωχούς γονείς. Ο πατέρας του ονομαζόταν Ζεβεδαίος και η μητέρα του Σαλώμη. Δεν κατάφερε να μορφωθεί ιδιαίτερα, γιατί από μικρό παιδί μαζί με τον αδελφό του Ιάκωβο, βοηθούσαν τον πατέρα τους να κερδίσει το μεροκάματο, ψαρεύοντας.
   Αυτά τα δύο αδέλφια, τους δύο αγνούς ψαράδες, ζήτησε ο Χριστός να Τον ακολουθήσουν και το έπραξαν χωρίς κανένα δισταγμό. Μάλιστα δε, σε μικρό διάστημα έγινε ο Ιωάννης, ο μαθητής « ον ηγάπα ο Ιησούς». Τον τίτλο δε του αγαπημένου μαθητή κέρδισε και κατέκτησε με την προσωπική του διάθεση και την ολόψυχη αφοσίωσή του, στο Χριστό. Πρώτα έγινε μαθητής του Ιωάννη του Βαπτιστή και ήταν παρών, στη Βάπτιση του Ιησού. Λίγο δε αργότερα, όταν με πολλή απλότητα πλησίασε τον Ιησού και Τον ρώτησε « ραβί που μένεις»; Έλαβε την απάντηση, « έρχεστε και ίδετε». Πρέπει να ήταν μαζί, με τον Ανδρέα τον Πρωτόκλητο.
  Τόση δε εντύπωση και τόση επίδραση άσκησε στον Ιωάννη η πρώτη αυτή επαφή και γνωριμία με τον Κύριο, ώστε, όταν αργότερα σαν Ευαγγελιστής πλέον, έγραψε το Ευαγγέλιό του σημείωσε και την ώρα ακόμη της συνάντησης αυτής « ώρα ην ως δεκάτη».( Ιωάν. Α΄ 40 στίχ.). Αυτό σημαίνει, ότι για τον Ιωάννη ήταν ιστορικής σημασίας η ώρα αυτή, γιατί ήταν η πιο αξιοσημείωτη ώρα της ζωής του. Γρήγορα γοητεύτηκε από την προσωπικότητα και τη διδασκαλία του Κυρίου, ώστε η καρδιά του Τον αγάπησε πολύ και η ψυχή του Τον νοσταλγεί και του ζητεί να δοθεί σε Αυτόν. Όταν  δε αργότερα του έγινε η πρόσκληση από τον  Ιησού να τον ακολουθήσει, ήταν  ήδη έτοιμος και αυτό τον έκαμε να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους μαθητές, για την ολοκληρωτική αγάπη του στο Διδάσκαλό του και Σωτήρα Χριστό.
   Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι σε τρεις σπουδαίες περιστάσεις της ζωής και της δράσης του Κυρίου, τις οποίες τρεις μόνο μαθητές Του παρακολούθησαν, ο Ιωάννης ήταν από τους πρώτους επιλεγμένους, μαζί με τον Πέτρο και τον Ιάκωβο. Αυτό συνέβη κατά τη Μεταμόρφωσή Του, κατά την ανάσταση της θυγατέρας του Ιαείρου, αλλά και κατά τις φρικτές ώρες της αγωνίας του Κυρίου στον κήπο της Γεθσημανής.
   ΄Ηρθε όμως και η ώρα να αποδείξει έμπρακτα την ιδιαίτερη αγάπη που είχε γι’ αυτόν ο Διδάσκαλός του. Όταν συνέλαβαν τον Κύριο και Τον δίκαζαν και όταν Τον Σταύρωναν, έμεινε μέχρι το τέλος μαζί Του, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές Τον εγκατέλειψαν και διασκορπίστηκαν. Δε σκέπτεται να Τον αποχωριστεί, γιατί δε λογαριάζει κανένα κίνδυνο.
   Γι’ αυτό αξιώθηκε και της ιδιαίτερης τιμής να ακούσει από το Διδάσκαλό Του ότι τον καθιστά προστάτη της Μητέρας Του και στο εξής η Παναγία θα είναι η Μητέρα του και ο Ιωάννης ο  γιός της, για να παραλάβει Αυτήν « εις τα ίδια». ( Ιωάν. ΙΘ΄στίχ. 27). 
   Μετά δε την Ανάσταση του Χριστού ο Ιωάννης μαζί με τον Πέτρο άρχισε να κηρύττει στη Σαμάρεια και σύμφωνα με την παράδοση εγκαταλείπει την Παλαιστίνη και εγκαθίσταται στην Έφεσο, όπου και απεβίωσε σε πολύ προχωρημένη ηλικία, περί το 100 μ.Χ.
  Είναι ο συγγραφέας του τέταρτου Ευαγγελίου, της Αποκαλύψεως και των  τριών Καθολικών επιστολών που φέρουν το όνομά του.
   Η Εκκλησία μας έχει αφιερώσει δύο μέρες για να τιμήσει τη μνήμη του Αγίου. Τη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου γιορτάζουμε στις 8 Μαΐου, ενώ τη Μετάστασή του στις 26 Σεπτεμβρίου.

    Στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης εικονίζεται είτε ως νέος, μεταξύ των λοιπών μαθητών του Ιησού Χριστού, είτε ως γέροντας να συγγράφει την Αποκάλυψη ή το Ευαγγέλιο. Ιδιαίτερα εικονίζεται στις σκηνές του Μυστικού Δείπνου, της Γεθσημανής, της Μεταμορφώσεως και του Σταυρικού Θανάτου του Κυρίου.

   Ο Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου βρίσκεται στο Τοπικό Διαμέρισμα της Ενορίας Κισσός. Φθάνει κανείς εύκολα σ’ αυτήν όταν ακολουθήσει  τη διακλάδωση από του Κισσού τον Κάμπο ( Παράγκα) με κατεύθυνση προς το χωριό Κισσός που απέχει περίπου 1500 μέτρα από τον κεντρικό δρόμο. Στα πρώτα σπίτια αριστερά υπάρχει διακλάδωση που οδηγεί στο Άγιο Πνεύμα, που όταν την ακολουθήσει βρίσκεται μπροστά στην  Εκκλησία του Αγίου Ιωάννου,  σε απόσταση  μόλις 100 μέτρα. Είναι ένα γραφικό και όμορφο εκκλησάκι, τύπου Βασιλικής με διαστάσεις (7,60 Χ 2,80). Το πότε κατασκευάστηκε και το πότε αγιογραφήθηκε μας είναι άγνωστα , γιατί δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί κτητορικές επιγραφές. Πιθανολογούμε όμως ότι κατασκευάστηκε τον ΙΔ αιώνα και αγιογραφήθηκε από τοπικούς αγιογράφους της ευρύτερης περιοχής.
  

Στην κόγχη του Ιερού διακρίνουμε ίχνη από τους λειτουργικούς Ιεράρχες. Επίσης ελάχιστα διακρίνουμε την παράσταση του Παντοκράτορα, πάνω από τους Ιεράρχες.

                                                                  

Όπως βλέπουμε, αριστερά διακρίνουμε πεντακάθαρα τον Αρχάγγελο Γαβριήλ και δεξιά στην άλλη πλευρά της κόγχης ελάχιστα τη Θεοτόκο, που συνθέτουν την παράσταση του Ευαγγελισμού. Παραπάνω διακρίνουμε την παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ. Στο κέντρο της παράστασης υπάρχει τετράγωνο τραπέζι που γύρω του κάθονται τρεις άγγελοι με φωτοστέφανο (έχουμε την Ορθόδοξη παράσταση της Αγίας Τριάδας). Ο Αβραάμ βρίσκεται ανάμεσα σε δύο αγγέλους να διακονεί την τράπεζα και η Σάρα δείχνει να είναι έτοιμη να τους προσφέρει φιλοξενία.

                                                                 

 Κάτω από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ έχουμε την παράσταση του Πρωτομάρτυρα και Διακόνου Στεφάνου. Είναι ο πρώτος που επιλέχτηκε   ως Διάκονος, αλλά και ο πρώτος που μαρτύρησε για την πίστη του, το 36 μ.Χ. Τη μνήμη του τη γιορτάζουμε στις 27 Δεκεμβρίου και την ανακομιδή των λειψάνων του στις 2 Αυγούστου. 

                                                                

Στην παράσταση της Ανάληψης που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Ιερού Βήματος διακρίνουμε το Χριστό να κατέχει ξεχωριστή θέση στο κέντρο της παράστασης στο μέσο στρογγυλής δόξας. Με το αριστερό Του χέρι κρατεί κλειστό Ευαγγέλιο και με το δεξιό Του χέρι ευλογεί. Τον περιβάλλουν ιπτάμενοι άγγελοι που φαίνεται να φέρεται απ’ αυτούς. Πιο κάτω διακρίνονται οι Απόστολοι φοβισμένοι «εμβλέποντες εις τον Ουρανόν» τον Αναλαμβανόμενον.  Ανάμεσα στους Αποστόλους διακρίνουμε τη Θεοτόκο ανάμεσα σε δύο αγγέλους να υψώνει τα χέρια της σε στάση δέησης.

  

                                                                 

Στην απέναντι ακριβώς πλευρά του νότιου τοίχου και πάντα εντός του Ιερού Βήματος διακρίνουμε την παράσταση της Γέννησης του Χριστού.      Κατά τη Βυζαντινή αγιογραφική παράδοση  σε τοπίο βραχώδες σχήματος ισόπλευρου τριγώνου ανοίγεται σπήλαιο μέσα στο οποίο ιστορείται η φάτνη των αλόγων , όπου βρίσκεται σπαργανωμένο το Θείο Βρέφος. Πάνω ακριβώς από την κορυφή του Σπηλαίου, εικονίζεται ο ουρανός απ’ όπου προβάλλει το Αστέρι που οδήγησε τους Μάγους και το Φώς του κατέρχεται στο Θείο Βρέφος. Στην επάνω αριστερή γωνία του τριγώνου βρίσκονται οι Άγγελοι να υμνολογούν. Οι Μάγοι βρίσκονται λίγο πιο κάτω να κρατούν σε κιβώτια τα δώρα τους. Ο Ιωσήφ κάθεται σε μια γωνία στο κατώτερο τμήμα σκεπτικός. Το Θείο Βρέφος βρίσκεται σπαργανωμένο εντός κιβωτίου σχήματος Φάτνης. Το λουτρό του νεογέννητου βρίσκεται στην απέναντι γωνία που κάθεται ο Ιωσήφ. Η Θεοτόκος τέλος καθισμένη εκφράζει την άποψη ότι το σώμα της δεν εξαντλήθηκε όπως σημειώνουν οι Πατέρες και οι Υμνωδοί της εκκλησίας μας « επί τω ξένω σου τόκω τας ωδίνας φυγούσα υπερφυώς».

  

                                                                  

Στην παράσταση αυτή που βρίσκεται ακριβώς πάνω από την Πρόθεση ιστορείται η Θυσία του Αβραάμ. Η παράσταση αυτή είναι πολύ σπάνια. Διακρίνουμε τον Αβραάμ γενειοφόρο να είναι ντυμένος με μακρύ χιτώνα, με το αριστερό του χέρι να κρατεί τον Ισαάκ από τα μαλλιά  και με το δεξί έτοιμος να καταφέρει το πλήγμα στον τράχηλο του παιδιού του. Λίγο πιο πάνω αριστερά κάνει την εμφάνισή του Άγγελος Κυρίου που τον αποτρέπει να εκτελέσει αυτήν του την απόφαση.

                                                                 

Στην παράσταση αυτή εικονίζεται ο Άγιος Σπυρίδων που στην Α΄ Οικουμενική  Σύνοδο που έγινε στη Νίκαια το 325 μ.Χ. ανέλυσε ένα κεραμίδι στα στοιχεία του, τη φωτιά, το νερό και το χώμα, δείχνοντας ότι τα τρία στοιχεία είναι ταυτόχρονα ένα ενιαίο σώμα. Έτσι απέδειξε την Τριαδικότητα του Θεού, ότι είναι δηλαδή « Ένας Θεός εν τρισί Προσώποις», αντιμετωπίζοντας έτσι την αίρεση του Αρείου. Ο Άγιος παρέδωσε ειρηνικά την ψυχή του στον Κύριο στις 12 Δεκεμβρίου του 348 μ.Χ., σε ηλικία 78 χρόνων. Αυτή τη μέρα η Εκκλησία μας γιορτάζει τη μνήμη του.

   Προκειμένου ο αγιογράφος να διευκολυνθεί καλύτερα στην αγιογράφηση του κυρίως Ναού, χώρισε σε τέσσερις ζώνες τη βόρεια και τη νότια πλευρά του τοίχου. 
 
                                                                  

Καθαρά διακρίνουμε και τη Θριαμβευτική Είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα στην υψηλή ζώνη του βόρειου  τοίχου. Στην παράσταση της Βαϊοφόρου ο Χριστός εικονίζεται καθισμένος σε λευκό όνο σύμφωνα με την Ανατολική συνήθεια. Πίσω του ακολουθούν οι Απόστολοι και ο λαός τον υποδέχεται όπως όριζε το εθιμοτυπικό της υποδοχής βασιλέων και ζητωκραυγάζει το « Ωσαννά, Ευλογημένος ο Ερχόμενος…».

                                                                  

Στην παράσταση αυτή διακρίνουμε τη Σταύρωση του Χριστού. Το κέντρο της σύνθεσης κατέχει ο Εσταυρωμένος. Στη δεξιά Του πλευρά εικονίζεται η Θεοτόκος με πλήθος Μυροφόρων γυναικών και αριστερά Του ο αγαπημένος μαθητής, Ευαγγελιστής Ιωάννης. Επίσης διακρίνεται ο εκατόνταρχος που υψώνει το δεξί του χέρι για να δηλώσει ότι «αληθώς Θεού υιός ην ούτος», αλλά και το στρατιώτη που Του πρόσφερε το όξος. Δίπλα ακριβώς από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη διακρίνεται ένας άλλος μαθητής, ο Νικόδημος.

                                                                 

 Στην παράσταση της Αποκαθήλωσης διακρίνουμε τον Ιωσήφ να χρησιμοποιεί σκάλα προκειμένου να κατεβάσει το Σώμα του Ιησού από το Σταυρό. Αριστερά βλέπουμε τη Θεοτόκο θλιμμένη να κάνει την κίνηση να αγκαλιάσει το Σώμα Του. Δίπλα της οι Μυροφόρες γυναίκες έχουν και αυτές με την σειρά τους την ίδια έκφραση. Δεξιά διακρίνουμε τον Ευαγγελιστή Ιωάννη να προσφέρει το σεντόνι για να καλύψει το Σώμα του Ιησού και δίπλα του ο Νικόδημος έχουν την ίδια θλιμμένη έκφραση. Στην κορυφή της παράστασης εικονίζονται δύο άγγελοι που και αυτοί με τη σειρά τους πενθούν. Την παράσταση συμπληρώνουν οι στρατιώτες που παρακολουθούν αμήχανοι τα γεγονότα.

                                                                

Στην παράσταση αυτή  έχουμε την εμφάνιση του Χριστού στους μαθητές Του μετά την Ανάσταση. Μετά από οκτώ μέρες ο Χριστός επισκέπτεται τους μαθητές Του που βρίσκονταν « των θυρών κεκλεισμένων και έστη εις το μέσον και είπεν, ειρήνη υμίν». Στην παράσταση που βλέπουμε ο Χριστός τους ευλογεί ,είναι σταματημένος όρθιος και είναι έτοιμος να απευθυνθεί στο Θωμά λέγοντάς του « φέρε τον δάκτυλον σου ώδε και ίδε τας χείρας μου…».

                                                                  

Στην παράσταση αυτή διακρίνουμε το γέροντα Συμεών καθισμένο κάτω από κιβώριο και κάνει την κίνηση να σηκωθεί για να παραλάβει από την αγκαλιά της Θεοτόκου το Θείο Βρέφος τεσσαράκοντα μέρες μετά τη γέννησή Του. Μπροστά ακριβώς βρίσκεται η Θεοτόκος και πίσω της ο  «μνήστωρ» Ιωσήφ έτοιμος να προσφέρει τα Δώρα του στο Ναό. Πίσω από τον Ιωσήφ βρίσκεται η Προφήτιδα Άννα.

                                                                 

Οι Μυροφόρες γυναίκες ήταν αυτές που ακολούθησαν τον Κύριο μέχρι του τάφου, έμειναν πιστές στη διδασκαλία Του και ήλθαν στο μνήμα για να αλείψουν το Σώμα του Χριστού με μύρα, χωρίς να λογαριάζουν κανένα κίνδυνο. Ο κίνδυνος ήταν μεγάλος, γιατί τον τάφο τον φρουρούσαν στρατιώτες, όμως και η τόλμη των Μυροφόρων γυναικών ήταν μεγάλη. Γι’ αυτό αξιώθηκαν αυτές πρώτες να ακούσουν από τον εξαστράπτοντα άγγελο το « πορευθείσαι είπατε τοις Μαθητές Αυτού, ότι ηγέρθη από των νεκρών και ιδού προάγει υμας εις την Γαλιλαίαν, εκεί Αυτόν όψεσθε».
  

Στην παρακάτω επίσης ζώνη της βόρειας πάντα πλευράς έχουμε τις παραστάσεις από τους Χορούς:

                                                                   

Στην παράσταση διακρίνουμε τους Χορούς των Οσιομαρτύρων και τους Χορούς των Δικαίων.

                                                                   

Σ’ αυτή την παράσταση διακρίνουμε σκηνές από τη Δευτέρα Παρουσία.

                                                                  

 Εδώ διακρίνουμε έφιππους, τον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Δημήτριο.

                                                                 

Στην παράσταση διακρίνουμε, τον Ευαγγελιστή Ιωάννη να υπαγορεύει στο μαθητή του τον Πρόχορο, προκειμένου να συγγράψει το Ευαγγέλιο ή την Αποκάλυψή του.

 Στο νότιο τοίχο και στην υψηλή ζώνη διακρίνουμε τις παραστάσεις:

                                                                  

Δίπλα ακριβώς εμφανίζεται ο Χριστός μέσα στον Ιορδάνη ποταμό να βαπτίζεται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο που με φόβο και δέος « άπτεται της κορυφής του Δεσπότου». Στη δεξιά πλευρά της σύνθεσης εικονίζονται τέσσερις άγγελοι  «προσκλίνοντες», έχουν δε τα χέρια τους καλυμμένα με ιμάτια για να περιβληθεί ο Χριστός μετά τη Βάπτιση.

      

Στην παράσταση της Μεταμόρφωσης οι αγιογράφοι παρουσιάζουν τρία πρόσωπα όρθια,  επάνω σε τρεις κορυφές του όρους Θαβώρ και τρία κάτω « κατά γης πεσόντα», που αποτελούν μια τετράγωνη σύνθεση. Ο Χριστός, μέσα σε φωτεινή στρογγυλή δόξα, εικονίζεται ντυμένος με λευκά  ρούχα, υψώνει το δεξιό Του χέρι και ευλογεί, ενώ με το αριστερό κρατεί συνεπτυγμένο ειλητάριο και δίπλα Του βρίσκονται ο Μωυσής και ο Ηλίας. Στην παράσταση όπως βλέπουμε, δεξιά εικονίζεται ο Μωυσής με μικρά  γένια και αριστερά  ο Ηλίας με λευκά γένια. Οι μαθητές κάτω παριστάνονται, δεξιά όπως βλέπουμε,ο Ιάκωβος να βρίσκεται σε πλήρη ανατροπή, ο χωρίς γένια Ιωάννης να βρίσκεται σε στάση πρηνηδόν  και ο Πέτρος αριστερά ελαφρά σηκωμένος, στρέφει με φόβο το κεφάλι του προς το Σωτήρα Χριστό.

    

                                                     

Στην παράσταση αυτή της έγερσης του Λαζάρου έχουμε αριστερά το Χριστό να Τον ακολουθούν οι Απόστολοι, στα πόδια του Χριστού να βρίσκονται «γονυπετείς» η Μάρθα και η Μαρία και δύο άντρες να σηκώνουν την πλάκα του Τάφου, το δε Λάζαρο να παρίσταται « δεδεμένο  κειρίαις».

                                                                    

Στην παράσταση διακρίνουμε τους Χορούς των Ιεραρχών και τους Χορούς των Οσίων.

  

Ανάμεσα στον Τίμιο Σταυρό διακρίνουμε τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη που φέρουν στο κεφάλι τους τα βασιλικά στέμματα.

   

Το μεγαλύτερο μέρος του Δυτικού τοίχου καλύπτει η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας όπου εικονίζεται ο Χριστός ως Κριτής, καθισμένος επί Θρόνου Δόξης. Δεξιά Του βρίσκεται η Θεοτόκος που ελάχιστα διακρίνεται και αριστερά Του ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ως η κεφαλή της Ιεραρχίας των δεομένων ανθρώπων. Τους Αγγέλους διακρίνουμε διάσπαρτους σε αρκετά σημεία της παράστασης, όπως και ανοικτές Βίβλους, προκειμένου να φανερωθούν οι πράξεις. Οι ποινές  αποδίδονται με γυμνά σώματα δεξιά όπως βλέπουμε στην παράσταση. Αριστερά  διακρίνουμε τους Χορούς των Δικαίων που βαδίζουν προς τα επάνω, προκειμένου να συναντήσουν το Χριστό, τον Δίκαιο Κριτή.

Απολυτίκιο του Αγίου Ιωάννη:

Απόστολε Χριστώ τω Θεώ ηγαπημένε, επιτάχυνον ρύσαι λαόν αναπολόγητον, δέχεταί σε προσπίπτοντα, ο επιπεσόντα τω στήθει καταδεξάμενος. Όν ικέτευε, Θεολόγε, και επίμονον νέφος εθνών διασκεδάσαι, αιτούμενος ημίν ειρήνην, και το μέγα έλεος.

Ακούστε το απολυτίκιο του Αγίου:

                                                             

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:

1). Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια.
2). Θεοδώρου Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, Ρέθυμνο 1972.
3). Εόρτια Μηνύματα, Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου Βαληνδρά.
4). Βίοι Αγίων εκδόσεις « Ματιά».
5). Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς.
6). Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, Βυζαντινές τοιχογραφίες της Κρήτης, Αθήνα 1957.
7). Απολυτίκια Αγίων, Byzmusic.gr, π.Νικόδημος Καβαρνός.

Την παρούσα εργασία την αφιερώνω:

1). Στον Εφημέριο, στους Ενορίτες και σ’ όσους φέρουν βαπτιστικά το όνομα του Αγίου στην Ενορία Κισσού, με την ευχή να γνωρίζουν οι οικογένειές τους, πλούσια τη Χάρη Του.
2). Στη νεοφώτιστη εγγονή μου Μαρκέλλα, να την προστατεύει ο Άγιος μαζί με τους γονείς της και να γνωρίζουν πλούσια τη Χάρη Του.
3). Στη μνήμη του αείμνηστου πατέρα μου Πρωτοπρεσβυτέρου Βασιλείου Στυλιανού Σταυριανάκη, που από το 1947 και επί σειρά ετών υπηρέτησε την Ενορία Κισσού, μαζί με τις Ενορίες Κεντροχωρίου και Πλατανέ.

   Ευχαριστώ τέλος θερμά και όλους που με οποιοδήποτε τρόπο βοήθησαν σ’ αυτή την εργασία και ιδιαίτερα τον Πρωτοπρεσβύτερο π. Εμμανουήλ Μαράκη για την πολύτιμη βοήθειά του.

                                 
                                                                   Σπήλι, Οκτώβριος  2009.   
                                                          Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου. 
                                                 Θεολόγος ,Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου.